تعریف چرخه اعتیاد در طی دهه های گذشته دستخوش تغییرات زیادی بوده است.در گذشته این تعریف، صرفا به وابستگی به مواد مخدر شیمیایی محدود بود.بعدها اعتیاد رفتاری نیز مورد توجه قرار گرفت.در واقع اگر بخواهیم ساده توضیح دهیم،اعتیاد یک وضعیت پیچیده و چندبعدی است که با توجه به نوع و مواد مورد استفاده فرد، به شدت زندگی او را تحت تأثیر قرار میدهد. این وضعیت به صورت یک الگوی مرتب و مداوم از رفتار یا استفادهی نادرست از یک ماده یا فعالیت که باعث میشود که فرد نسبت به آن وابستگی احساس کند و از کنترل کامل بر زندگیاش دست بکشد.اعتیاد میتواند در ارتباط با مواد مخدر، الکل، بازیهای ویدئویی، اینترنت، خوراکیها، یا حتی رفتارهای خاصی مانند بازیهای قمار و خرید… باشد. تداوم و افزایش این الگوی رفتاری معمولاً باعث تحتتأثیر قرار گرفتن سلامت روانی، روابط شخصی، عملکرد تحصیلی یا شغلی و حتی سلامت جسمانی فرد میشود.
ما در این مقاله بیشتر سعی بر شناخت چرخه اعتیاد به مواد مخدر از شروع تا مصرف و بعد از آن روش های ترک اعتیاد تمرکز کرده ایم.
فهرست
انواع اعتیاد:
- اعتیاد جسمی: اعتیاد به مواد مخدر یا محرک ،انواع قرص ،و مواد شیمیایی
- اعتیاد های رفتاری: که شامل انواع رفتار هایی میشود که فرد با وجود زیان یا حتی بی نتیجه بودن کاری آن را انجام میدهد، مانند اعتیاد به غذا خوردن یا اعتیاد به بازی های کامپیوتری
از لذت تا وابستگی:
هیچ فردی نمیپندارد که به طور ناگهانی در میان دام مواد یا فعالیتهای خاص خواهد افتاد و خودش تصمیم به اعتیاد گرفته باشد. اما زمانی که تمایل به مصرف یا انجام رفتارهای مخاطرهآمیز به وجود میآید، معادله چرخه اعتیاد آغاز میشود. الکل، مواد مخدر ممکن است در ظاهر بیضرر و سرگرمکننده به نظر برسند، اما این لذت نخستین ممکن است به یک طرفه ولع تبدیل شود که امنیت و رفاه را تهدید میکند. فهم چرخه اعتیاد به افراد کمک میکند تا زمانی که درگیر یک ماده یا فعالیت خاص میشوند، تشخیص دهند که چه زمانی این الگو به اعتیاد تبدیل میشود.
زمانی که افراد به یک ماده معتاد میشوند، نیاز به مصرف در دزهای بیشتری دارند تا احساس لذت اولیه را تجربه کنند. مواد مضر تغییراتی در مرکز لذت مغز ایجاد کرده و فرآیند بهروزرسانی نیازمندیها را شروع میکنند. اگرچه برای اکثر افراد، تجربیه اولیه همیشه با زیبایی نتیجه نمیشود، اما افراد معتاد ممکن است به افکار برآیند: “اگر بیشتر مصرف کنم، میتوانم آن لذت اولیه را دوباره تجربه کنم.”
اعتیاد پدیدهای پیچیده است و توسعه آن زمان میبرد. بهعنوان مثال، زمان معتاد شدن به مواد مخدر متناسب با نوع مصرف و شخصیت فرد متفاوت است. در این راستا، مثلاً برخی افراد برای مدیریت درد نیاز به داروهای تجویزی دارند. مصرف مسکنهای اپیوئیدی میتواند بسیار اعتیادآور باشد و فرآیند اعتیاد به مواد افیونی را تسریع کند.
شناخت چرخه اعتیاد چه کمکی میکند؟
شناخت چرخه اعتیاد به افراد کمک میکند تا درک کاملی از مراحل و پیچیدگیهای آن داشته باشند، به گونهای که هنگامی که خودشان یا کسی دیگر در معرض خطر یک مارپیچ رو به پایین قرار دارند، بتوانند بهبود و بهبودی را بهتر متوجه شوند. چرخه اعتیاد برای هر فرد، یک راه پیچیده و متفاوت است. این مراحل ممکن است به یکدیگر همپوشانی داشته باشند و تخصصهای مختلف ممکن است آنها را با نامها و عناوین متفاوت توصیف کنند.
افراد معتاد به مواد، ممکن است از مراحلی که از ظاهر بیضرر تا مرحلهای که غیرقابل کنترل و مخرب است، عبور کنند. آنها ممکن است به دورههای درمانی روی بیاورند، اما با وجود اینکه چگونه این دورهها برای افراد مختلف تأثیر میگذارد، هنوز هم اعتیاد به عنوان یک بیماری مغزی عودکننده تلقی میشود. به همین دلیل، برخی از افراد ممکن است قبل از اینکه به سوءمصرف مواد دوباره بیفتند، به دنبال تسکین موقت بگردند.
آشنایی فرد با اعتیاد:
شروع اعتیاد معمولاً با اولین تجربه استفاده از یک ماده آغاز میشود، این تجربه ممکن است به روشهای مختلفی رخ دهد. برخی نوجوانان، زمانی که در خانوادههایی با والدین مصرفکننده الکل بزرگ میشوند، ممکن است بدون اطلاع والدین، اولین نوشیدنی خود را امتحان کنند. یا یک نوجوان کنجکاو ممکن است تصمیم بگیرد داروهای تجویزی یکی از اعضای خانواده را مصرف کند تا عوارض آن را تجربه کند. همچنین، جوانان اغلب هنگام معاشرت با همسالان خود مواد مخدر یا الکل را تجربه میکنند و تحقیقات نشان میدهد که مصرف مواد در سنین پایین افراد را در معرض خطر بیشتری برای اعتیاد قرار میدهد. مغز جوانان هنوز در فرآیند رشد است و بنابراین اتخاذ تصمیمات مناسب ممکن است دشوار باشد؛ آنها ممکن است به مهارتهای تفکر انتقادی برای درک پیامدهای مضر رفتارهای پرخطر نرسیده باشند.
مرحله امتحان کردن ماده مخدر
هنگامی که فردی تصمیم به آزمایش یک ماده میگیرد، ممکن است به یک فرآیند آزمایشی در چرخه اعتیاد وارد شود. این آزمایش به طور معمول شامل تست مواد مختلف است تا شخص ببیند کدامیک از اینها “بهترین” تجربه را برایش به ارمغان میآورد. برخی افراد در این مرحله احتمال دارد مواد مخدر را با الکل مخلوط کنند و این آزمایش ممکن است به طور معمول در محیطهای اجتماعی مثل مهمانیها اتفاق بیفتد.
برخی افراد از آرامشی که از مصرف مواد مخدر یا الکل به دست میآورند، لذت میبرند. برای آنها، این آزمون و خطاها ممکن است فرد را به سمت استفاده گهگاهی برای کاهش استرس یا اداره فشارهای روزمره سوق دهد. افراد در این مرحله غالباً تصمیم میگیرند که چه زمانی و چه مقداری از یک ماده استفاده کنند و هنوز به نقطهای از ولع یا وابستگی نرسیدهاند.
این فرآیند آزمایشی ممکن است نقطه شروعی باشد که فرد به دنبال راههای مختلف برای کنترل یا تغییر تجربههایش باشد.
مصرف پلهای به طرف اعتیاد:
برخی افراد، از آغاز آزمایش یا مصرف در جمعهای اجتماعی مواد، به سمت تبدیل آن به یک قسمت از روال زندگی شان حرکت میکنند. آنها یک الگوی رفتاری ایجاد میکنند. مثلا هر آخر هفته مشروبات یا استفاده از مواد مخدر را به بهانه کنترل مشکلاتی همچون تنهایی یا آسیبهای گذشته مصرف میکنند . برخی از افراد ممکن است بعد از یک شب پرمصرف الکل، با مشکلاتی مانند خماری یا حتی غیبت از محل کار مواجه شوند، اما همچنان میتوانند بدون اینکه دیگران متوجه این تغییرات در زندگی او باشند به مصرف ادامه دهند.
افرادی که به طور منظم از مواد استفاده میکنند، ممکن است احساس کنند که کنترل دارند و فکر کنند که میتوانند به آسانی این ماده را کنترل و در هر زمان میتوانند ترکش کنند. اگرچه برخی ممکن است در این مرحله تصمیم به قطع استفاده بگیرند، اما مصرف منظم میتواند به یک مرحله بعدی، یعنی مصرف پرخطر ارتقاع پیدا کند.
آغاز اعتیاد به مخدر:
در چرخه اعتیاد زمانی که فرد به مخدر یا الکل معتاد میشود، در وحله اول تغییراتی در رفتار آنان مشاهده میشود که ممکن است نشانهای از نیاز به کمک باشد. یک فرد معتاد ممکن است به دنبال مصرف مواد با اشتیاق فوقالعادهای باشد و به صورت اجباری در جستجوی مواد مخدر باشد. تغییرات در گیرندههای شیمیایی مرکز پاداش مغز میتواند باعث شود که حتی مصرف معمولی مواد برای آنان جذابیتی نداشته باشد. مصرف مکرر و کنترلنشده به تدریج به سوءاستفاده مزمن تبدیل میشود و در کارهای روزمرهشان مانند کار، مراقبت از کودکان یا حتی حضور در محل تحصیل اختلال ایجاد میکند.
ممکن است به دلیل باورهای نادرست، فکر کند میتواند در شرایط خماری یا نعشگی به مواد مخدر و یا مستی،در محل کار مانند قبل کار یا حتی رانندگی کند. ممکن است به دلیل رفتارهای خطرناکشان، توجه همکاران را به خود جلب کنند یا به کارهای خود را نادیده بگیرند. این رفتارها میتوانند روابط یا شغل این افراد و حتی سلامت خود و دیگران را به خطر بیندازند.
اگر این نشانهها برای شما یا کسی نزدیک به شما قابل توصیف است، حیاتی است که به این نشانهای هشدار توجه کنید و پیش از ورود به چرخه اعتیاد، به دنبال کمک بگردید.
علائم اعتیاد:
علائم و نشانه های اعتیاد معمولا از یک نوع اعتیاد به نوع دیگر متفاوت است، اما برخی از علائم رایج اعتیاد عبارتند از:
- وسوسهٔ مصرف
- ناتوانی در توقف مصرف
- تغییر در الگوی خلق و خو، اشتها و خواب
- انکار
- درگیر شدن در رفتارهای مخاطره آمیز
- از دست دادن علاقه به چیزهای دیگری که قبلاً از آنها لذت می بردید
- الویت قرار دادن ماده یا رفتار بر سایر بخشهای زندگی از جمله خانواده، کار و سایر مسئولیتها
- از دست دادن کنترل روی میزان مصرف
- بروز نشانههای خماری در صورت عدم مصرف
- اضطراب و افسردگی
مواد اعتیاد آور:
راهنمای تشخیصی و آماری اختلالهای روانی در آخرین ویرایش خود (DSM-5 2013) مواد مخدر را در ۱۰ رده به شرح ذیل طبقهبندی کردهاست
- وابستگی به الکل
- مسمومیت با کافئین
- وابستگی به کانابیس (مشتقات گیاه شاهدانه شامل شبهحشیشهایی مانند حشیش، گراس، و کانابیس صنعتی)
- وابستگی به مواد توهمزا
- وابستگی به مواد استنشاقی (مانند چسب، بنزین و غیره)
- وابستگی به مواد افیونی (شامل تریاک، هروئین، تمجیزک غیره..)
- وابستگی به مواد آرام بخش (شامل مواد آرام بخش، خوابآور یا ضد اضطراب، بنزودیازپینها
- وابستگی به مواد محرک (موادی مانند آمفتامین، شیشه، کوکائین)
- وابستگی به تنباکو
- وابستگی به سکس و پورن و خودارضایی
یا وابستگی به مواد دیگر
طبقه بندی مواد اعتیاد آور:
معمولاً مواد مخدر بر اساس اثرات و تأثیراتشان بر روی سیستم عصبی و بدن، به دستههای مختلفی تقسیم میشوند. این تقسیمبندی میتواند براساس ویژگیهای شیمیایی، اثرات موجود، و یا استفاده قانونی یا غیرقانونی آنها صورت گیرد. چند دستهبندی اصلی مواد مخدر شامل موارد زیر است:
سرکوب کننده های سیستم عصبی:
سرکوبکنندههای سیستم عصبی، گروهی از مواد مخدر هستند که عمدتاً باعث کاهش فعالیتهای عصبی و رفع برخی از تحریکهای عصبی میشوند. این دسته از مواد معمولاً به عنوان مسکنها یا موادی برای کاهش استرس و اضطراب استفاده میشوند.
- الکل
- حشیش
- ماریجوانا
- مشتقات افیونی ( تریاک، هروِئین، کراک ،مسکن های تجویزی)
- مواد استنشاقی ( انواع سوختها مانند بنزین، گازوئیل و گاز فندک، داروهای بیهوشی مانند عطر، چسبها، انواع اسپریها، رنگهای شیمیایی)
- متادون
مواد محرک:
گروهی از مواد مخدر هستند که اصطلاحاً به موادی اشاره دارد که توانایی افزایش فعالیت سیستم عصبی مرکزی را دارند.این دسته مواد مخدر عمدتاً توانایی افزایش تولید و آزادسازی نوروترانسمیترهای مغزی را دارند که باعث افزایش فعالیت عصبی، تقویت تمرکز و توجه، افزایش انرژی و کاهش خستگی میشوند.
- نمونههایی از مواد تحریککننده عبارتند از:
- آمفتامین
- متامفتامین (مت)
- دکستروآمفتامین (ادرالین) است که عمدتاً برای افزایش تمرکز و انرژی استفاده میشوند.
- کوکائین
- متیلفنیدات
- اکستازی
مواد توهمزا یا هالوسینوژنها:
مجموعهای از مواد مخدر هستند که تحریکات شدیدی را برای سیستم عصبی ایجاد میکنند و تجربههایی ناشی از اشتباهات در ادراکات، دیدهها، حواس و ادراکات فرد را به وجود میآورند. این مواد با تغییرات شدید در تمایز بین واقعیت و خیال، ایجاد تجربههای غیر واقعی وتوهم زا شناخته میشوند.
- الاسدی
- مسکالین
- سیلوسایبین
- فن سیکلیدین
- مجیک ماشروم
ترک اعتیاد:
به طور کلی اعتیاد رفتاری است که شخص به دلایل روحی و روانی یا در اثر مصرف مواد شیمیایی مانند شیشه، کراک و یا مواد طبیعی مانند ماری جوانا، تریاک دچار ضعف در کنترل تکرار عمل خود میشود،و در این شرایط فرد مصرف کننده سلامت روان خود و یا خانواده خود را تحت تاثیر قرار دهد. بهتر است فرد معتاد هرچه زودترنسبت به ترک شیشه، ترک کراک، ترک ماریجوانا و سایر مخدر ها اقدام کند، شانس بهبودی کامل خود را افزایش میدهد. زیرا اعتیاد به مواد مخدر نحوه پاداش و الگو های فیزیولوزی مغز را هدف قرار میدهد. و هر چقدر فرد معتاد دیرتر اقدام برای ترک اعتیاد خود کند این آسیب ها دیرتر بهبود پیدا میکند.
اما باید بدانید که در هر صورت اعتیاد یک بیماری است و هر بیماری قابل درمان است، همچنین با پیشگیری اعتیاد از طریق آموزشهای خودکنترلی، میتوانیم از این بیماری جلوگیری نماییم.
مراحل کلی ترک اعتیاد :
- دوره سم زدایی
- دوره توانبخشی
مرحله سم زدایی اعتیاد:
دوره سمزدایی در کمپهای ترک اعتیاد یکی از مراحل مهم است که به عنوان نخستین گام در فرآیند درمان و ترک اعتیاد انجام میشود. این دوره معمولاً شامل ترک مصرف مواد مخدر یا مشروبات الکلی است و میتواند در محیط بسته (مثلاً بخشی از یک بیمارستان یا کلینیک) یا کمپهای ترک اعتیاد با محیط محافظتشده و تخصصی انجام شود.و برنامه سم زدایی طبق مواد مصرفی و مدت زمان مصرف آن برای هر فرد متفاوت است. که این خدمات در کمپ همسفران راه رهایی که در مرکزی مجهز و زیر نظر متخصصان و پزشک و مددیاران امر انجام میشود به شرح زیر است.
۱. ارزیابی و آمادهسازی:
قبل از شروع دوره سمزدایی، فرد تحت ارزیابی پزشکی دقیق قرار میگیرد تا وضعیت جسمی و روانیاش سنجیده شود. در این مرحله، برنامهای برای دوره سمزدایی و مراقبتهای پزشکی تدوین میشود.
۲. ترک مصرف مواد:
در این مرحله، فرد به تدریج از مصرف مواد مخدر یا الکل کاسته و به تدریج ترک آن را آغاز میکند. این فرایند ممکن است با عوارض جسمانی و روانی همراه باشد که نیازمند مراقبت پزشکی است.
۳. مراقبت پزشکی و پشتیبانی:
در طول دوره سمزدایی، فرد نیاز به مراقبت پزشکی و مشاوره دارد. ممکن است این مرحله با علائم و عوارض قطع مواد مخدر یا الکلی همراه باشد که نیازمند مداخلات پزشکی و درمانی است.
۴. پشتیبانی روانشناختی:
فرد ممکن است در طول این دوره با چالشهای روانی مواجه شود. پشتیبانی روانشناختی و مشاوره روانی میتواند به فرد کمک کند تا با این چالشها بهتر مقابله کند و مراحل سمزدایی را بهتر طی کند.
۵. پایان دوره سمزدایی و انتقال به مراحل بعدی:
پس از اتمام مرحله سمزدایی، فرد به مراحل درمانی و ترک اعتیاد بعدی منتقل میشود که شامل درمانهای روانشناختی، تراپیها و آموزشهای مرتبط با ترک اعتیاد است.
سم زدایی اعتیاد در منزل:
مرحله سمزدایی یکی از گامهای حیاتی در فرآیند درمان اعتیاد است و نیازمند نظارت و مراقبتهای پزشکی و مشاوره متخصصان است. و سم زدایی خودسرانه یا در منزل ممکن است برای فرد معتاد خطرات جانی جبران ناپدیر حتی مرگ به همراه داشته باشد. پس پیشنهاد میکنیم حتما قبل از هر گونه اقدام به ترک حتما با پزشک یا درمان گران مشورت کنید.
دوره توانبخشی:
مرحله توانبخشی پس از شکستن چرخه اعتیاد یک بخش مهم از برنامههای درمانی است که به منظور بازسازی و بهبود کیفیت زندگی فرد پس از ترک اعتیاد انجام میشود.همپنین با نظارت درمانگران خطر عود و لغزش در بیماران کاهش پیدا میکند. این مرحله ممکن است به شکلهای مختلفی در کمپهای ترک اعتیاد ارائه شود:
حفظ ترک:
یکی از چالشهای اصلی در ترک اعتیاد، حفظ ترک آن است. در این مرحله، فرد باید به دنبال استراتژیها و روشهایی برای جلوگیری از بازگشت به اعتیاد باشد و از پشتیبانی و مراقبت مداوم استفاده کند.
بازسازی زندگی:
در این مرحله، فرد باید زندگی خود را بدون وابستگی به مواد مخدر بازسازی کند. این شامل تغییر سبک زندگی، بهبود روابط اجتماعی، و پیشرفت در زمینههای شغلی و شخصیتی است.
هر مرحله ممکن است با چالشها و نیازهای مختلفی همراه باشد و ممکن است زمانی طولانی برای رسیدن به مراحل بعدی نیاز باشد. این فرایند یک مسیر فردی است و بهتر است با حمایتهای لازم و مشاورههای متخصص انجام شود.
برنامههای بازسازی فیزیکی:
کمپهای ترک اعتیاد معمولاً برنامههایی برای بازسازی فیزیکی فراهم میکنند، از جمله تغذیه سالم، ورزش منظم، و مراقبتهای پزشکی. این میتواند شامل برگزاری کلاسهای ورزشی، مشاوره تغذیه، و برنامههای توانبخشی بدنی باشد.
پشتیبانی روانشناختی:
در کمپ ترک اعتیاد، مشاوره روانشناختی و پشتیبانی از نظر روانی مهم است. این ممکن است شامل
- جلسات گروهی
- جلسات فردی
با مشاوران روانشناسی، تکنیکهای مدیتیشن و آرامش، و آموزش مهارتهای مقابله با استرس و اضطراب باشد.
۳. انتقال مهارتهای زندگی:
کمپ ترک اعتیاد همسفران راه رهایی معمولاً برنامههایی را برای انتقال مهارتهای زندگی ارائه میدهند. این شامل توسعه مهارتهای اجتماعی، مهارتهای مدیریت زمان، ارتقاء مهارتهای شغلی و آموزشهای مرتبط با زندگی روزمره میشود.
۴. ارائه حمایت اجتماعی:
ایجاد یک محیط پشتیبانکننده و ارائه حمایت اجتماعی از جمله اهداف مهم کمپهای ترک اعتیاد است. این ممکن است شامل برگزاری گروههای حمایتی، فعالیتهای گروهی سازنده، و فراهم کردن فرصتهای برای ارتباط اجتماعی مفید باشد.
۵. ارتقاء کیفیت زندگی:
هدف نهایی از مرحله توانبخشی در کمپ ترک اعتیاد بهبود کیفیت زندگی فرد پس از ترک است. این ممکن است شامل توسعه روابط اجتماعی سالم، رسیدن به اهداف شخصی و حرفهای، داشتن فعالیتهای سرگرمکننده و ارتقاء کلی زندگی فرد باشد.
هر کمپ ترک اعتیاد ممکن است برنامهها و روشهای مختلفی برای مرحله توانبخشی ارائه دهد، اما هدف اصلی همواره بازسازی و بهبود زندگی پس از ترک اعتیاد است.